“Metin içi ve metin dışı anlam ilişkisi bulundurur” ifadesi, bir metnin anlamını hem kendi içinde yer alan unsurlar aracılığıyla (metin içi) hem de metnin dışındaki bilgi, bağlam ve kaynaklarla ilişki kurarak (metin dışı) oluşturduğunu söyler. Yani bir metni doğru anlamak için yalnızca cümleleri okumak yetmez; metnin içindeki ipuçlarını ve metnin dışında bulunan bilgileri bir arada kullanmak gerekir.
Metin içi anlam ilişkileri (metin içi)
- Metin içinde geçen sözcükler, cümleler ve bağlaçlar arasındaki bağlantılardır.
- Örnekleri: tekrar eden kelimeler, zamirlerin nerelere gönderme yaptığı, “çünkü”, “bu yüzden”, “ancak” gibi bağlaçların gösterdiği neden-sonuç veya karşıtlık ilişkileri, eş anlamlı/ zıt anlamlı kelimelerle kurulan ilişkiler.
Örnek:
Metin: "Ali yağmurdan ıslandı. O, hemen eve koştu." Burada "O" zamiri metin içi ilişkiyle "Ali"ye gönderme yapar.
İpucu:
Metin içindeki referansları (zamirler, işaret sözcükleri) ve bağlaçları takip etmek, metnin mantığını ve akışını çözer.
Metin dışı anlam ilişkileri (metin dışı)
- Metnin anlamını tamamlayan, metin dışında yer alan bilgi ve bağlamlardır.
- Örnekleri: yazarın kim olduğu ve niyeti, metnin yazıldığı tarih, kültürel veya tarihsel olaylara gönderme, okuyucunun genel bilgisi (bilimsel gerçekler, coğrafya, mitoloji), başka metinlerle kurulan atıflar.
Örnek:
Metin: "O gün İstanbul sokakları boştu; insanlar evlerine çekilmişti." Metni tam anlamak için okuyucunun tarihsel bir sokağa çıkma yasağı ya da olağanüstü bir olay bilgisine sahip olması gerekebilir (metin dışı bilgi).
Nasıl analiz edilir? (adım adım)
1. Metni dikkatlice oku; açıkça söylenenleri belirle (metin içi).
2. Zamirlerin, tekrarların, bağlaçların gösterdiği ilişkileri işaretle.
3. Metnin bahsettiği kişi/yer/olaylarla ilgili eksik kalan bilgileri düşün: bunlar metin dışı bilgiyi gerektirir.
4. Metin dışı bilgiyi kullanırken doğruluk kontrolü yap; varsayımları açık tut.
Yaygın Hata:
Metin anlamasını sadece metin dışı bilgilere dayandırmak veya tam tersine metin dışını tamamen yok saymak. En sağlam anlam, ikisinin dengeli kullanımıyla ortaya çıkar.
İpucu:
Eğer bir çıkarım yapıyorsan, bunun metin içinden mi yoksa metin dışından mı geldiğini açıkça ayırt et — okulda genellikle hangi tür çıkarım istediği sorulur (metin içi mi yoksa yorum/yoruma dayalı metin dışı mı).
Özet: Bir metin hem kendi içindeki sözcükler ve cümleler arasındaki ilişkilere (metin içi) hem de metnin dışındaki bilgiler, bağlam ve başka metinlerle kurulan ilişkilere (metin dışı) dayanarak anlam kazanır. İkisini birlikte kullanmak metni doğru ve derinlemesine anlamanı sağlar.
🤔 İlgili Sorular:- Bu bilgi gerçek hayatta ne işime yarayacak?
- Metin içi anlam ilişkilerini nasıl hızlıca bulurum?
- Metin dışı bilgiyi kullanırken hangilerine güvenmeliyim ve hangilerinden kaçınmalıyım?