Cevapları kontrol etmenin pratik yollarını, sorularına göre adım adım anlatıyorum. Her maddede neye bakman gerektiğini, hangi araçları kullanabileceğini ve kısa bir örnek veriyorum.
1) Özne-yüklem bulma
- Ne yapmalısın: Cümlede “kim/neyi?” ve “ne yaptı?” sorularını sor. Uzun sözcük gruplarını çıkarıp geriye kalan ana sözcükleri bul.
Örnek:
“Sabah erken kalkıp ödevini bitiren Ayşe, okula zamanında vardı.” → Kim? Ayşe (özne). Ne yaptı? vardı (yüklem).
İpucu:
Sıfat veya zarf grupları özne/yüklem aramaya engel olursa onları çıkarıp bakmak işe yarar.
2) Doğrudan anlatımı dolaylıya çevirme
- Kontrol: Zaman uyumuna, kişi zamirlerine ve uygun geçiş ifadelerine (dedi, söyledi vb.) dikkat et.
Örnek:
Ali dedi ki, "Yarın sinemaya gideceğim." → Ali yarın sinemaya gideceğini söyledi.
Yaygın Hata:
Zaman çekimini değiştirmeyi unutmak (ör. "gideceğim" kalması). Dolaylı anlatımda genelde zaman kayar: gelecek → geniş/geçmiş olur.
3) Noktalama kontrolü
- Kontrol: Şart cümlelerinde (eğer...) şart kısmı başta ise şart-sonuç arasında virgül konur. “Ama” veya “fakat” gibi bağlaçlardan önce/sonra duraklamaya göre noktalama seç.
Örnek:
Düzgün hâl: "Eğer yarın yağmur yağarsa, pikniği iptal edeceğiz; ama hava açıksa gitmek istiyoruz." veya daha basit: "Eğer yarın yağmur yağarsa, pikniği iptal edeceğiz. Hava açıksa gitmek istiyoruz."
İpucu:
Cümleyi yüksek sesle oku; doğal duraklama yerleri genelde virgülün gerektiği yerlerdir.
4) Eş ve zıt anlamlı kontrolü
- Kontrol: Sözlük (TDK) veya eş-anlamlı sözlük kullan. Kelimenin cümledeki anlamına göre doğru eş/ zıt seç.
Örnek:
"hevesli" → eş: istekli, arzulu; zıt: isteksiz, ilgisiz.
5) Yazım/dil bilgisi hatası kontrolü
- Kontrol: Resmi ve gündelik dil ayrımına dikkat et. “bir sürü” günlük; yazılı ve resmî metinde “birçok” daha uygundur. Ayrıca kütüphane ile ilgili anlam hatası varsa düzelt.
Örnek:
Orijinal: "Biz dün kütüphaneye gidip bir sürü kitap aldık." → Daha uygun: "Biz dün kütüphaneye gidip birçok kitap aldık." veya eğer ödünç alındıysa: "Biz dün kütüphaneden birçok kitap ödünç aldık."
Yaygın Hata:
Yer ve fiil uyumunu kontrol etmeyi unutmamak (kütüphanede genelde kitap satın alınmaz; ödünç alınır).
6) Fiil çekimleri (öğrenmek)
- Kontrol: Zamanın eki ve kişi ekine bak. Her zamanı cümlede kullanıp anlamın korunup korunmadığını dene.
Örnek:
Geniş zaman: "Her gün yeni şeyler öğrenirim."
Geçmiş zaman: "Dün yeni bir konuyu öğrendim."
Gelecek zaman: "Yarın bu konuyu öğreneceğim."
İpucu:
Her çekimi kısa bir cümlede kullanıp sesli okursan yanlış ekleri daha kolay fark edersin.
7) Etken → edilgen (passive) dönüşümü
- Kontrol: Özneyle nesneyi yer değiştir ve çoğunlukla “tarafından” eklemesini kullan.
Örnek:
Etken: "Öğretmen verilen ödevleri topladı." → Edilgen: "Verilen ödevler öğretmen tarafından toplandı."
8) Başlık ve soru kontrolü (okuma-anlama)
- Kontrol: Başlık paragrafın ana fikrini özetlemeli; sorular paragraftan doğrudan cevaplanabilir olmalı (ipucu: paragraftaki ana kişiler, olay ve nedenler sorulmalı).
Örnek:
Paragraf için başlık: "Köyde Dayanışma" veya "Kuraklık ve Çözüm Arayışları". Soruların doğruluğunu paragraftaki cümlelerle karşılaştır.
9) Birleşik kelime testi
- Kontrol: Kelimenin yazımı bitişik mi yoksa ayrı mı olduğuna TDK sözlüğünden bak. Anlamı birden fazla kökün kaynaştığı kelimeyse birleşiktir.
Örnek:
Seçenekler: başkent (birleşik), güneşlik (birleşik), gelişigüzel (birleşik). "suçu-kabul etmek" bir eylem ifadesi olduğu için birleşik isim değildir — doğru cevap: a).
İpucu:
TDK çevrimiçi sözlüğü hızlı kontrol için çok kullanışlıdır.
10) Cümleyi kısaltıp akıcı hâle getirme
- Kontrol: Anlamı koruduğundan, gereksiz tekrar olmadığından ve özne-yüklem uyumundan emin ol.
Örnek:
Örnek kısaltma: "Sınavdan sonra arkadaşlarımla kütüphanede notlarımızı karşılaştırtık." veya "Sınavdan sonra arkadaşlarımla kütüphanede ders hakkında konuştuk ve notlarımızı karşılaştırdık."
Yaygın Hata:
Kısaltırken önemli ayrıntıları silmek; kısa olması için anlamı bozmamak gerekir.
Genel araç ve ipuçları
- TDK çevrimiçi sözlüğü, yazım denetleyiciler ve güvenilir dilbilgisi kaynakları kullan.
- Cümleleri yüksek sesle okuma, hataları bulmada çok yardımcı olur.
- Ödevini bir kez yazdıktan sonra 10–15 dakika ara verip tekrar okumak taze gözle hata yakalamayı kolaylaştırır.
- Eğer emin olamazsan öğretmene veya dilbilgisi bilen birine göster.
🤔 İlgili Sorular:- Bu bilgi gerçek hayatta ne işime yarayacak?
- Hangi konularda daha fazla pratik yapmalıyım?
- Bu cevapları daha hızlı ve güvenilir şekilde nasıl kontrol edebilirim?