Bu video, fizikteki "sabit süratli" ve "sabit hızlı" hareket kavramlarını, alınan yol, yer değiştirme, sürat ve hız arasındaki farkları açıklamaktadır.
Alınan Yol: Bir hareketlinin izlediği yörünge boyunca katettiği toplam mesafedir. Yürünen tüm kıvrımlı veya doğrusal yolları kapsar.
<example> Bir kişinin bakkaldan okula 200 metre gidip ardından okula geri dönmesi durumunda, alınan yol 200 + 200 = 400 metredir. </example>
Yer Değiştirme: Bir hareketlinin ilk konumu ile son konumu arasındaki en kısa, doğrusal uzaklıktır. Yönü olan vektörel bir büyüklüktür.
<example> Yukardaki örnekte, kişi bakkaldan okula gidip tekrar bakkala döndüğünde, ilk konumu ile son konumu aynı olduğu için yer değiştirmesi 0 metredir. </example>
<common-mistake> Alınan yol ve yer değiştirme sıklıkla karıştırılır. Alınan yol toplam kat edilen mesafeyi ifade ederken, yer değiştirme sadece başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki doğrusal mesafeyi ve yönü belirtir. </common-mistake>Sürat ve Hız
Sürat: Birim zamanda alınan yoldur. Skaler bir büyüklük olduğu için yönü yoktur.
Formül: Sürat = Alınan Yol / Zaman
Hız: Birim zamanda yapılan yer değiştirmedir. Vektörel bir büyüklük olduğu için yönü vardır.
Formül: Hız = Yer Değiştirme / Zaman
<tip> Sürat ve hızın birimleri (km/saat, m/saniye) aynı olsa da, hız batı, doğu, kuzey, güney gibi belirli bir yönü ifade ederken, süratte yön bildirmeye gerek yoktur. </tip>
Sabit Süratli Hareket: Bir cismin eşit zaman aralıklarında eşit mesafeler katetmesidir.
Sabit Hızlı Hareket: Bir cismin eşit zaman aralıklarında eşit miktarda yer değiştirmesidir. Bu, hareketlinin hem süratinin hem de yönünün değişmediği anlamına gelir.
Bu ders, sabit süratli ve sabit hızlı hareket konularını detaylı bir şekilde incelemektedir. Bu hareket türlerini anlamak için öncelikle alınan yol ile yer değiştirme ve sürat ile hız arasındaki temel farkları kavramak çok önemlidir. Çünkü bu kavramlar günlük dilde sıklıkla birbirinin yerine kullanılsa da, fizikte farklı anlamlara ve özelliklere sahiptirler. Bir cismin hareketi incelenirken iki farklı mesafe kavramı kullanılır: alınan yol ve yer değiştirme. Alınan Yol (Kat edilen mesafe): Yer Değiştirme: <example> <example> <common-mistake>1. Alınan Yol ve Yer Değiştirme
Cismin hareketi boyunca izlediği toplam güzergahın uzunluğudur.
Yönü önemsizdir; sadece büyüklüğü vardır. Bu nedenle skaler bir büyüklüktür.
Her zaman pozitiftir veya sıfırdır (hareket etmiyorsa).
Cismin ilk konumu ile son konumu arasındaki en kısa doğrusal mesafedir.
Hem büyüklüğü hem de yönü vardır. Bu nedenle vektörel bir büyüklüktür.
Pozitif, negatif veya sıfır olabilir. Yön pozitif veya negatif olarak belirtilebilir (örneğin doğu pozitif, batı negatif).
Örnek 1: Harita ve Gerçek Yol
İstanbul'dan İzmit'e giderken, haritada kuş uçuşu mesafe (doğrusal uzaklık) 50 km veya 100 km gözükebilir. Bu, yer değiştirmedir. Ancak, karayolu bağlantıları, virajlar, rampalar nedeniyle aslında 150 km yol gidebilirsiniz. Bu 150 km ise alınan yoldur.
</example>
Örnek 2: Bakkala gidip gelme
Bir öğrenci bakkala gidip geri okula dönsün. Bakkal ile okul arası 200 metre olsun.
Alınan Yol: Öğrenci bakkala giderken 200 metre, geri dönerken 200 metre olmak üzere toplam 400 metre yol almıştır. Bu, öğrencinin yorulduğu, enerji harcadığı mesafedir.
Yer Değiştirme: Öğrencinin ilk konumu okul (veya başlangıç noktası), son konumu da yine okuldur. Başlangıç ve bitiş noktası aynı olduğu için yer değiştirme sıfırdır. Yani öğrenci aslında "yerini hiç değiştirmemiştir".
</example>
Alınan yolu ve yer değiştirmeyi karıştırmak:
Bir cisim başladığı noktaya geri döndüğünde, aldığı yol sıfır sanılabilir. Ancak bu yanlıştır.
Yanlış: "Arabamla 10 km yol gittim ve geri geldim, bu yüzden aldığım yol 0."
Doğrusu: "Arabamla 10 km gittim ve geri geldim, bu yüzden yer değiştirmem 0'dır, ama alınan yolum 20 km'dir (10 git + 10 gel)."
</common-mistake>2. Sürat ve Hız
Alınan yol ve yer değiştirme kavramlarını anladıktan sonra sürat ve hız arasındaki farkı anlamak daha kolaydır. Günlük hayatta genellikle aynı anlamda kullanılsa da, fizikte aralarında önemli bir ayrım vardır.
Sürat:
Birim zamanda alınan yola denir.
Yönü önemli değildir, sadece büyüklüğü vardır. Bu nedenle skaler bir büyüklüktür.
Formülü: Sürat = Alınan Yol / Zaman (v = x / t).
Birimleri genellikle kilometre/saat (km/h) veya metre/saniye (m/s) olarak ifade edilir.
<example>
Sürat Hesaplama Örneği:
1. Bir araç 2 saatte 150 km yol alırsa sürati ne olur?
Sürat = 150 km / 2 saat = 75 km/saat
2. Bir bisikletli 10 saniyede 200 m yol alırsa sürati ne olur?
Sürat = 200 m / 10 s = 20 m/s
</example>
Hız:
Birim zamandaki yer değiştirmeye denir.
Hem büyüklüğü hem de yönü vardır. Bu nedenle vektörel bir büyüklüktür.
Formülü: Hız = Yer Değiştirme / Zaman (v = Δx / t).
Birimleri sürat ile aynı olabilir (km/h veya m/s), ancak hız ifade edilirken yön belirtmek zorundadır.
<tip>
Sürat mi, Hız mı? Kolay hatırlama yolu:
Sürat kelimesi harf olarak "yol" kelimesiyle benzer sayıda sesli harfe sahip (u, a). Alınan yol ile ilişkilidir.
Hız kelimesi daha az harfe sahip, "yer değiştirme" kelimesi daha kompleks ve yön içeriyor gibi düşünebilirsin. Daha önemlisi Hızda Harfi de bir Hizmet gibi düşün. Yani sana bir yön veriyor gibi.
Veya sadece "Yer değiştirme = Hız" ve "Alınan yol = Sürat" olarak tekrar ederek zihninde pekiştirebilirsin.
</tip>
<example>
Hız Hesaplama Örneği:
1. Bir araç 2 saatte 150 km yer değiştirirse hızı ne olur?
Hız = 150 km / 2 saat = 75 km/saat (doğu yönünde) (Yön belirtmek zorunludur)
2. Bir bisikletli 2 dakikada (120 saniyede) 600 m yer değiştirirse hızı ne olur?
Hız = 600 m / 120 s = 5 m/s (kuzey yönünde) (Yön belirtmek zorunludur)
</example>
<common-mistake>
Hızın yönünü belirtmemek:
Hız vektörel bir büyüklük olduğu için, sadece sayısal değerini söylemek yeterli değildir. Yönü de belirtilmelidir.
Yanlış: "Arabanın hızı 80 km/saat."
Doğrusu: "Arabanın hızı doğuya doğru 80 km/saat" veya "Arabanın hızı +80 km/saat (artı yön tanımlanmışsa)."
</common-mistake>
Her iki hareket türü de eşit zaman aralıklarında eşit miktarlar kat edilmesini ifade ederken, temel fark yine "yol" ve "yer değiştirme" kavramlarına dayanır.
Sabit Süratli Hareket:
Bir cismin eşit zaman aralıklarında eşit miktarda yol almasıdır.
Cismin sürati sabittir, ancak hareket yönü değişebilir (örneğin dairesel yörüngede hareket eden bir araba, sürati sabit olsa da yönü değiştiği için hızı sabit değildir).
Sabit Hızlı Hareket (Düzgün Doğrusal Hareket):
Bir cismin eşit zaman aralıklarında eşit miktarda yer değiştirmesidir.
Bu, sadece süratin sabit olması değil, aynı zamanda hareket yönünün de sabit kalması gerektiği anlamına gelir.
Yani cisim hem aynı süratle hem de aynı yönde (düz bir çizgide) hareket eder.
<example>
Doğrusal Yolda Hareket:
Bir araç düz bir yolda her saniye 20 metre yol alıyorsa:
Aldığı yol: 100 metre (5 saniyede)
Yer değiştirmesi: 100 metre (5 saniyede, aynı doğrultuda)
Sürati: 100 m / 5 s = 20 m/s
Hızı: 100 m / 5 s = 20 m/s (belirli bir yönde, örneğin doğu)
Bu durumda hem sürati hem de hızı sabittir. Çünkü hareket doğrusal olduğu için alınan yol ile yer değiştirmenin büyüklükleri aynıdır ve yön değişmemiştir.
</example>
Hızın vektörel bir büyüklük olması nedeniyle yönler önemlidir. Coğrafi yönler (Doğu, Batı, Kuzey, Güney) fizik problemlerinde konum ve hareket yönünü belirtmek için kullanılır.
Soru 1: Aşağıdaki tabloya göre A ve B araçlarının hangisinin sürati daha azdır? C ve D araçlarının hangisinin hızı daha azdır?
| Araç | Alınan Yol (km) | Yer Değiştirme (km) | Zaman (saat) |
| :--- | :-------------- | :------------------ | :----------- |
| A | 200 | - | 2 |
| B | 300 | - | 4 |
| C | - | 150 | 3 |
| D | - | 240 | 3 |
A ve B Araçlarının Sürat Hesaplaması:
A Aracının Sürati: Sürat = Alınan Yol / Zaman = 200 km / 2 saat = 100 km/saat
B Aracının Sürati: Sürat = Alınan Yol / Zaman = 300 km / 4 saat = 75 km/saat
Bu durumda B aracının sürati (75 km/saat) A aracının süratinden (100 km/saat) daha azdır.
C ve D Araçlarının Hız Hesaplaması:
C Aracının Hızı: Hız = Yer Değiştirme / Zaman = 150 km / 3 saat = 50 km/saat (yön belirtilmeli)
D Aracının Hızı: Hız = Yer Değiştirme / Zaman = 240 km / 3 saat = 80 km/saat (yön belirtilmeli)
Bu durumda C aracının hızı (50 km/saat) D aracının hızından (80 km/saat) daha azdır.
Soru 2: Enes ve Efe şekildeki gibi birbirine göre aynı anda hareket ederek C noktasında karşılaşıyorlar. Enes 200 metre, Efe 100 metre yol almıştır. Verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Enes'in sürati, Efe'nin süratinden daha fazladır.
B) Eşit zaman diliminde farklı uzunlukta yol almışlardır.
C) Hareket sırasında yer değiştirmeleri farklıdır.
D) Efe, Enes'e göre C noktasına daha önce gelmiştir.
Enes ve Efe aynı anda hareket edip C noktasında karşılaşıyor. Bu, ikisinin de aynı sürede C noktasına ulaştığı anlamına gelir.
Enes 200 metre yol alırken, Efe 100 metre yol almıştır.
A) Enes'in sürati, Efe'nin süratinden daha fazladır. (Doğru) Enes aynı sürede daha fazla yol aldığı için sürati daha fazladır.
B) Eşit zaman diliminde farklı uzunlukta yol almışlardır. (Doğru) Enes 200 m, Efe 100 m yol almıştır.
C) Hareket sırasında yer değiştirmeleri farklıdır. (Doğru) Enes'in yer değiştirmesi 200 m (bir yöne), Efe'nin yer değiştirmesi 100 m (ters yöne) olduğu için farklıdır. Hatta yönleri de zıttır.
D) Efe, Enes'e göre C noktasına daha önce gelmiştir. (Yanlış) Metin "aynı anda hareket ederek C noktasında karşılaşıyor" dediği için, ikisi de C noktasına aynı anda varmıştır. Yani hiçbiri diğerinden daha önce gelmemiştir.
Cevap: D seçeneği yanlıştır.